İlk Kadın Firavunun Eseri: Hatşepsut Tapınağı

Hatşepsut Tapınağı, Yukarı Mısır’ın Luksor şehrinde bulunan bir mezar tapınağıdır. M.Ö. 1458’de ölen 18. Hanedan Firavunu Hatşepsut için inşa edilen bu tapınak, Nil Nehri’nin batı kıyısında bulunan Deyrü’l Bahri’deki kayalıkların altında yer almaktadır. Yapı, bir aralar taş ocağı olarak da hizmet veren II. Mentuhotep’in mezar tapınağının yanında bulunmaktadır.

Tapınak, "Eski Mısır’ın eşsiz anıtlarından" biri olarak kabul edilmektedir.

Bu mezar tapınağı, Mısır için oldukça önemli iki isim olan Amon ve Hatşepsut’a adanmıştır.

 Mısırlılar İçin Tapınakların Önemi

Mısır hükümdarları, tanrıları onurlandırmak ve saltanatlarının anısını sonsuza kadar korumak için anıt ve tapınak inşasına oldukça önem vermiştir. Mısır’da bulunan Krallar Vadisi ve Hatşepsut Tapınağı gibi yapılar hükümdarların sadece egolarını tatmin etmek için yaptırdığı görkemli bir jest değil, aynı zamanda birleşik ve güçlü bir ülkenin kurulması için merkezi öneme sahiptir.

Anıt ve tapınakların inşaatları, Nil’in taşma dönemlerinde köylü çiftçiler için çalışma ortamı da yarattığından halk olumsuz tepkiler vermemiştir. İnşaatta çalışan köylüler ve köleler hem tanrıya hizmet ettiklerini düşünmüş hem de para kazandıkları için herhangi bir sitemde bulunmadan var güçleriyle çalışmıştır. Sıklıkla savunulan görüşün aksine, Mısır’ın bunun gibi büyük anıtları İbrani köle ve benzeri kişiler tarafından inşa edilmemiştir. Görüldüğü üzere vasıflı veya vasıfsız Mısırlı işçiler sarayları, tapınakları, piramitleri, anıtları hem tanrı hem de maddi kazanç için inşaatlarda çalışmıştır.

Eski Mısır döneminden Yeni Krallık’a kadar ülkenin tüm büyük hükümdarları dünyanın en etkileyici şehirlerinden, tapınaklarından ve anıtlarından bazılarını bu şekilde yaratmışlardır. Bu tapınakların hepsi Mısır’ın kolektif çabalarıyla ortaya çıkmıştır. Hatşepsut da Mısır tapınakları içerisinde en çok bilinen ve ziyaret edilenlerden bir tanesidir.

Firavun Hatshepsut’un Saltanatı

18. Hanedan’ın üçüncü Firavunu olan I. Tutmosis, Hatshepsut isimli bir kıza ve Thutmose adlı bir oğula sahiptir. Mısır kraliyet geleneklerine uygun olarak, firavunun oğlu II. Thutmose ile kızı Hatshepsut 20 yaşında evlenmiştir. II. Thutmose’nin Hatshepsut’dan Neferu-Ra adında bir kızı, diğer karısı Isis’ten bir oğlu olmuştur. Bu oğul, babasının halefisi olarak adlandırılan III. Thutmose’dur. II. Thutmose, oğlu çok küçükken vefat edince Hatshepsut reşit olana kadar devlet işlerini kontrol edecek güce sahip olmuştur. Saltanatının yedinci yılında ise geleneği bozmuş ve Mısır’ın kadın firavunu olarak kızına taç giydirmiştir.

Mısır’ın ilk kadın firavunu olmayı başaran Hatshepsut, ülkede bir kadının kraliçe konumundan sonra elde edebileceği en yüksek mertebelerden birine ulaşmıştır. Kraliçe, giderek daha politik ve önemli hale gelecek ve en yüksek onur olan Tanrı Amun’un karısı konumuna da yükselmiştir. Böylece firavun nedir sorusu yanıtını bulmuştur. Firavun artık kadın, erkek, insan ve tanrı olarak sınıflandırılmaktan çıkmış ve tüm bu özellikleri bir arada taşıyabilen kişi anlamına gelmiştir. Öyle ki; tüm tabuları yıkarak firavun haline gelen Hatshepsut, kadın olduğu için hükümdarda daima var olması gerektiğine inanılan sakala sahip değildir.

Eski Mısır’ın en ünlü kraliçesi olmayı başaran Hatshepsut, ilk kadın hükümdar olarak adını tarihe yazdırmayı başarmıştır.

Böylelikle, Hatshepsut Tapınağı’nda yer alacak olan firavun resimleri ve tasvirleri arasındaki yerini almıştır.

Hatşepsut Tapınağı’nda özellikle son 100 yıl içerisinde yapılan kazılarda kraliçe bir heykelde aslan yelesi ve firavun sakalıyla tasvir edilmiştir. Bu tasviri bazı güçlerinin tanrıdan geldiğini kanıtlamak için Hatshepsut’un kendisi tarafından yaptırıldığı iddia edilmektedir. Bir başka tasvirde de firavunun köpeği ile birlikte resmedildiği iddia edilse de bu görüşleri kanıtlayan ne somut bir kanıt ne de bir yazıt bulunabilmiştir.

Hatşepsut Tapınağı’nın İnşası

Firavun Hatşepsut bir külliyeye değil, kayalıklara oyulmuş bir mezara gömülmeyi istemiştir. Bu nedenle Hatşepsut Tapınağı, çevredeki manzara ve yükselen kayalıklarla organik olarak harmanlanacak şekilde tasarlanmıştır. Krallar Vadisi henüz inşa edilmediğinden tapınak, Yukarı Mısır’da yapılan en çarpıcı ve dönemin en ayrıntılı mezar kompleksi olmuştur. Ancak II. Mentuhotep’in tapınağını görür görmez ona hayran kalan Hatshepsut, aynı tarzda ancak çok daha büyük ölçekli bir yapı inşa ettirmeyi kafasına koymuştur. 

Tapınak, Hatshepsut’un kahyası, Neferu-Ra’nın öğretmeni ve muhtemelen kraliçenin sevgilisi ve sırdaşı olan Senenmut tarafından tasarlanmıştır. Senenmut, tapınağı tıpkı sevgilisinin istediği gibi II. Mentuhotep’inki gibi tasarlamıştır. Ancak yeni yapılan bu tapınak öncekinden çok daha büyük, uzun ve ayrıntılı hale getirilmiştir. II. Mentuhotep’nin tapınağında birinci avludan ikinci kata kadar geniş bir taş rampa bulunmaktadır. Hatshepsut’un tapınağında ise yemyeşil bahçelerden geçerek ulaşılan çok daha uzun ve ayrıntılı bir rampa inşa edilmiştir.

Mısırın ilk kadın Firavunu Hatshepsut, uzun yıllardır halk nezdindeki imajını yükseltmenin ve adını ölümsüzleştirmenin yollarını aramıştır. Hatşepsut Tapınağı ile her iki amacına da ulaştığı rahatlıkla söylenebilmektedir.

Hatşepsut Tapınağı’nın Görkemli Mimarisi ve Ziyaret Bilgileri

Hatşepsut Tapınağı, her birinin uzak ucunda bir revak bulunan üç seviyeden oluşmaktadır. En üst kattaki revakın hemen ötesinde açık bir avlu yer almaktadır. Bu avlu içerisinde ölülerin tanrısı olan Osiris’in heykelleri sergilenmektedir. Bunun nedeni, Djeser-djeseru’nun Hatshepsut’un ölümünün ardından kutsanmış Tanrı Osiris’in durumuna bu tapınakta ulaştığının düşünülmesidir. Tapınak, Hatşepsut’a adanmasının yanı sıra saygıdeğer babası I. Thutmose, tanrıça Hathor ve cenaze tanrısı Anubis’in kültlerinin de birer heykellerini içermektedir.

Tapınakta yer alan ve gökyüzüne açık bir sunak, güneş Ra-Horakhty kültüne adanmıştır. Yer gururu ise Amun’a verilmiştir. Üst avlunun uzak ucunda, tapınağın merkez ekseninde, doğrudan avluya açılan bir geçit, tapınağın zirvesine çıkmaktadır. Duvarlar; ritüelleri, dini bayramları ve hatta dikilitaşların bu yapıdan Karnak Tapınağı’ndaki varış yerlerine taşınmasını tasvir eden güzel boyalı kabartmalarla kaplanmıştır.

İnsanı kendine hayran bırakan tüm bu mimari güzelliklerin içinde en ilginç olanı ise şüphesiz Orta Platform olarak adlandırılan revaktaki kabartmalardır. Sol taraftaki dekoratif platform, Hatshepsut’un modern Eritre yakınlarında bulunduğuna inanılan Punt’a yaptığı seferi tasvir etmektedir. Mısırlıların yanlarında getirdikleri hazineler ve egzotik hayvanlar gibi bu ülkenin sakinleri, konutları ve çevresindeki doğal ortamı tapınakta resmedilmiştir. Revakların diğer tarafında Hatshepsut, Mısır’ın gerçek kralı olduğu anlatılmaktadır. Bunu yalnızca I. Thutmose’un Hatshepsut’u varisi olarak atadığını iddia ederek değil, gerçek babasının tanrı Amun’dan başkası olmadığını belirterek yapmaktadır.

Hatşepsut Tapınağı’na girişler ücretsiz olmakla beraber tapınak haftanın 7 günü saat 06:00 – 17:00 arasında ziyaret edilebilmektedir.