Makedonya’da Göz Dolduran Tarihi Yapı: Üsküp Kemeri

Üsküp Kemeri, Makedonya’da bulunan antik bir su kemeridir. Kemer, tarihte Osmanlı Devleti ve Doğu Roma İmparatorluğu egemenliği altına girmiş olan Makedonya’nın başkenti Üsküp’e 2 km uzaklıkta bulunan Vizbegovo köyündeki arkeolojik alan içerisinde yer almaktadır. Tam net bilinmemekle birlikte kemerin Doğu Romalılar tarafından 16. yüzyılda inşa edildiği tahmin edilmektedir.

Üsküp Kemeri’nin İnşası Hakkında Öne Atılan Teoriler

Üsküp Kemeri’nin inşası hakkında çok sayıda teori bulunmaktadır. Bir teoriye göre kemer, 1. yüzyılda Roma saltanatı sırasında suyu Lejyoner’deki yerleşim yeri Scupi’ye götürmek için inşa ettirilmiştir. Sonrasında ise birçok amaca hizmet etmiş ve gittikçe büyüyerek 54 adet devasa kemer inşasıyla tamamlanmıştır.

Bir diğer teoriye göre de yapıyı Osmanlı İmparatorluğu zamanında İsa Bey inşa ettirmiştir. Bu inanışın sebebi, 16. yüzyılda birçok yapının Osmanlı tarafından inşa edilmesidir. Ayrıca kemerin görünüşü de Osmanlı mimarisine benzetilmektedir. Kemerin Üsküp şehir merkezinde bulunan hamamlara su götürmesi için yapıldığı da rivayetler arasında yer almaktadır.

Tüm bunlar iddiadan öteye geçememekte ve günümüzde Üsküp Kemerinin yapım tarihi ve aşamaları hakkında net bir bilgi bulunmamaktadır.

Balkan Yarımadası’nda kalan son su kemerlerinden biri olma özelliği taşıyan yapının inşasında Osmanlı İmparatorluğu padişahlarının ya da devlet erkanlarının katkısının ya da etkisinin olup olmadığı günümüze hala tartışılmaktadır. Fakat, su götürmez bir gerçek varsa o da şudur ki Osmanlı İmparatorluğu hüküm sürdüğü dönem boyunca kemerin özenle korunmasına oldukça dikkat etmiştir.

Üsküp Kemeri’nin İnşa Süreci

Üsküp Kemeri’nin inşasına dair farklı teoriler ortaya atılsa da bunlardan en kabul göreni yapının Bizanslılar tarafından inşa ettirildiğidir. İddiaya göre kemer, Bizans İmparatorluğu döneminde I. Justinianus tarafından bugün güney Sırbistan’daki Justiniana Prima’nın yeni yerleşimine su gönderilebilmesi için inşa edilmiştir. Justiniana Prima, daha sonraki Roma İmparatorluğu’nun Dacia Piskoposluğu üzerinde yargı yetkisine sahip olmuş ve büyükşehir olarak hizmet etmiştir. Bu nedenle yapı ’Justinian’ın Su Kemeri’ olarak da anılmaktadır. Justinianus’un su temin sisteminin ve kemerinin anıtsal tesisinin görünümü, durumu, tarihlemesi ve işleyişi birkaç eski çizimi içerdiği belgelerle saptanmış durumdadır. Ünlü tarihçi kayıtları ve notları da bu bilgilerin doğruluğunu ispatlar niteliktedir.

Ayrıca Üsküp Kemeri ile ilgili yabancı seyyahların kayıtları olduğu gibi diplomat ve ziyaretçilerin notlarının bulunduğu da iddialar arasındadır. Aynı zamanda askeri personel, mühendisler, sanat tarihçileri ve her türden bilim adamının rehberlerinden ve kâğıtlarından alınan notlar da bu teoriye ışık tutmaktadır. Örneğin; 1560 yılında Üsküp Su Kemerindeki isimsiz bir Venedikli gezginin kemeri notlarında betimlediği ve çok beğendiği rivayet edilmektedir. Ayrıca 1669 yılında İngiliz fizikçi Dr. Brown’un "Bu yerle gurur duyulacak kadar güzel bir kemer." dediği ve yapının mimarisine hayran kaldığı da rivayetler arasındadır.

Birçok tarihçi Procopius’tan (Justinianus yönetiminin ünlü tarihçisi) alıntı yaparak su temin sisteminin 527 ile 565 yılları arasında inşa edilmiş olabileceğine işaret etmektedir. Su kemerinin yapım tekniğinin Üsküp’teki Kurshumli’ınkiyle benzerlik gösterdiği ve bu yüzden kesinlikle Bizans eseri olduğu öne sürülmektedir.

Yıllarca ortaya atılan ve günümüzde hala tartışmalara konu olan tüm bu teori ve iddialar haricinde bir gerçek varsa o da şudur ki Üsküp Kemeri kim tarafından inşa edilmiş olursa olsun tüm topluma mal olmuş bir eserdir. Ayrıca kemer, Üsküp’e yolu düşen herkesin ziyaret etmesi gereken başlıca yerlerdendir.

Üsküp Kemeri’nin Mimarisi ve Ziyaret Bilgileri

Üsküp Kemeri köklü bir geçmişe sahip olmasına rağmen oldukça iyi muhafaza edilmiş ve etraftaki doğayla mükemmel bir şekilde uyum sağlayarak günümüze kadar ulaşmıştır. Kalın bir çim tabakası bu tarihi kemerin üst bölümünü boylu boyunca kaplamaktadır. Yaklaşık 5 metre yüksekliğinde ve mükemmele yakın durumda 54 kemere sahip ve 386 metre boyunca uzanan yapı, Makedonya ve bölgedeki en önemli arkeolojik alanlardan biri olarak kabul edilmektedir.

Üsküp Kemeri’nin sütunlarının üzerinde 2 adet giriş suru bulunmaktadır. Buna ek olarak kemerde 54 adet temel ve 42 adet küçük tonoz yer almaktadır. Kemerin toplam uzunluğunun 280 metresini güney, 106 metresini de kuzey surları oluşturmaktadır. 386 metrelik etkileyici su kemeri; kırmızı tuğlalı yapısı, uzun çimenler ve tepesinde filizlenen yeşillikler arasında tüm ihtişamıyla uzanmaktadır.

Üsküp Su Kemeri en son 1963 yılındaki depremden sonra zarar görmüştür. Yıkılan 3 kemer ve 2 sütunun onarılması ile yapı tekrar eski görünümüne kavuşturulmuştur. Yapıyı ziyaret eden misafirler, eski uygarlıklardan gelen büyük ustalığın ve mühendisliğin bir kanıtı olan 54 kemeri çıplak gözle gözlemleme fırsatına sahip olmaktadır.

Üsküp Kemeri’ni ziyaret etmek için herhangi bir ücret talep edilmemektedir. Kemer haftanın 7 günü ve 24 saat boyunca ziyaret edilebilmektedir.