Osmanlı Mimarisinin Üsküp’teki Eşsiz Örneği: Mustafa Paşa Camii

Mustafa Paşa Camii, Kuzey Makedonya’da, Üsküp’te yer almaktadır. Şüphesiz Balkanlar’daki en etkileyici İslami sakral binalardan biridir. 

Eski bir Osmanlı yapısı olan Mustafa Paşa Camii, Kurşunlu Han ile Üsküp Kalesi arasında bulunmaktadır. Cami, Mustafa Paşa’nın vasiyeti olarak 1492 yılında yaptırılmıştır. Mustafa Paşa, Sultan II. Beyazıt ve I. Selim’in veziri ve Osmanlı İmparatorluğu’nda yüksek görevleri üstlenen bir devlet adamıdır. Mustafa Paşa Camii, günümüzde tarihi dokusu ve ilgi çekici mimari ile öne çıkmaktadır. Ayrıca çarşı ve çevresindeki diğer yapılardan farklı olarak 1963 depreminde büyük bir zarar görmemiş olmasıyla da akıllarda yer edinmiştir.

Mustafa Paşa Camii’nin Tarihsel Yolculuğu

Mustafa Paşa Camii, Üsküp’ün en dikkat çekici yapılarından biridir. Camiye adını veren Mustafa Paşa, yaşadığı dönemde görevlerinde oldukça başarılı olmuş bir devlet adamı olmuştur. İsmi cami girişindeki kitabede bulunan Mustafa Paşa, o dönem Üsküp bölgesinde bulunan Bulaçani, Batintsi, Raştak ve Tsreşevo köylerinin de sahibi olarak bilinmektedir. Bu ünlü devlet adamının adını taşıyan cami ise kendisine özgün yapısı ve ihtişamını çağdaş dönemlere kadar korumayı başarmış olmasıyla öne çıkmaktadır. Tarihi dönemde camiye herhangi bir ekleme yapılmamış, mevcut yapısı aynı şekilde korunmuştur. 

Mustafa Paşa Camii’nin tasarımı, erken Konstantinopolis mimarisinin karakteristik bir temsilcisidir. Kaidesi kare olup, çapı 16,3 metre olan bir kubbe ile örtülmüştür. Kubbe, arabesklerle süslü sütunlar üzerine inşa edilmiştir. Sol tarafında ise caminin yapıldığı dönemden kalma boyalı motifler dikkat çekmektedir. Bina perçinli taş ve iki sıra tuğla ile örülmüştür. Camiye beyaz mermerden yapılmış revaktan girilmektedir ve önünde yarım daire kemerlerle birbirine bağlanan dört mermer sütun yer almaktadır. Bu bölümün tamamı üç küçük kubbe ile örtülmüştür. 47 metre yüksekliğindeki minare, caminin kuzey kısmına yükseltilmiş ve kırma kireç taşından yapılmıştır. Caminin içinde, güneydoğu tarafında hocanın Kur’an okuduğu bir mihrap bölümü yer almaktadır. Mihrabın sağında ise duaların okunduğu minber bulunmaktadır. Arabesk düzenlemelerin yer aldığı dairesel boşluğun doğu ve batıda tarafında Hz. Muhammed ve Allah’ın isimleri yazılıdır. Güney ve kuzeyde ise Ebu Bekir, Ömer, Osman ve Ali’nin isimleri yer almaktadır. Balkon, mermerden yapılmıştır ve çeşitli süslemelere sahiptir. Bu parçanın plakaları altı köşeli rozetlerle süslenmiştir. 

Cami içinde ayrıca Mustafa Paşa’nın 1519 yılında defnedildiği türbe, kızı Ümi’nin sandukası, cenaze süsleri ve kalıntıları bulunmaktadır. Caminin girişinde ise etkileyici bir çeşme yer almaktadır. Bu çeşme, eski kalıntıların üzerine 1933 yılında inşa edilmiştir. Suları, Skopska Crna Gora’dan 15. yüzyılın sonunda Mustafa Paşa tarafından inşa edilen bir kaynaktan gelmektedir. Giriş cephesinin portalının üstü çelenkle süslenmiş, zengin profili dikdörtgen bir şekilde çerçevelenmiştir. Yaklaşık 10 metre yüksekliğindeki bu portal, anıtsal bir değere sahiptir. Ayrıca mermerin işlenmesindeki sanatsal başarının da bir yansımasıdır. Bunlara ek olarak camide muhteşem bir gül bahçesi de yer almaktadır. Cami, 1963 depreminden az da olsa zarar görmüştür. 1968 yılında tamamen yenilenmiş ve eski ihtişamına kavuşacak şekilde restore edilmiştir. Son yenileme 2011 yılında tamamlanmıştır. Mustafa Paşa Camii günümüzde Üsküp Kalesi ve Türk Çarşısı ile birlikte şehrin en önemli tarihi mekânları arasında yer almaktadır.

Mustafa Paşa Camii’ne girişte birtakım kurallar belirlenmiştir. Kadın ziyaretçilerin başlarını kapatması gerekmektedir. Cami girişinde örtünmeleri için ödünç başörtüsü verilmektedir. Kolları veya bacakları açıkta bırakan kıyafetler kabul edilmemektedir. Erkeklerin ise dizlerinin üstünde kalan şortlarla camiye girmeleri yasaktır. İçerideki ibadethane bölümlerinde ayakkabıyla dolaşılmamalıdır. Mustafa Paşa Camii, haftanın her günü 24 saat boyunca ziyarete açıktır. Ancak ibadet amacı dışında ziyaret etmek isteyenler için belirlenen saat aralığı 08.30-17.30’dur.